Uchodźca – osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej zmuszona była opuścić kraj pochodzenia oraz która z powodu tych obaw nie może lub nie chce korzystać z ochrony swojego kraju. Uchodźcy uciekają przed prześladowaniami powstającymi, m.in. w wyniku wojen, rewolucji czy czystek etnicznych. Często są to osoby lub bliscy osób, które doświadczyły tragicznych wydarzeń, nieludzkiego traktowania (np. tortur), otarły się o śmierć. Definicja uchodźcy została określona w Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Uchodźcą nie staje się, ponieważ został jej nadany taki status – to ten status został jej nadany, ponieważ ta osoba jest (i była – od momentu opuszczenia kraju pochodzenia) uchodźcą, decyzja o nadaniu statusu uchodźcy tylko to potwierdza.
Status uchodźcy to forma ochrony międzynarodowej przyznawana osobie, która spełnia przesłanki do uznania jej za uchodźcę. Decyzję o nadaniu cudzoziemcowi statusu uchodźcy podejmuje na wniosek cudzoziemca Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców po przeprowadzeniu stosownego postępowania. Zgodnie z polskim prawem status uchodźcy nadawany jest bezterminowo, a osoba, która go uzyskała, może korzystać z większości praw socjalnych przysługujących obywatelom polskim. Posiadanie statusu uchodźcy pozwala ubiegać się w przyszłości o zezwolenie na pobyt stały, a następnie – o obywatelstwo polskie.
Cudzoziemcowi, który:
- uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą
lub
- przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z nadaniem mu statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej udziela się pomocy mającej na celu wspieranie procesu jego integracji.
Pomocy dla cudzoziemca udziela się na wniosek cudzoziemca złożony do starosty, za pośrednictwem powiatowego centrum pomocy rodzinie, w terminie 60 dni od dnia uzyskania przez cudzoziemca w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej lub uzyskania przez niego zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z nadaniem mu statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej. Pomoc dla cudzoziemca nie przysługuje cudzoziemcowi będącemu małżonkiem obywatela polskiego.
Wniosek cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, obejmuje małoletnie dzieci cudzoziemca oraz jego małżonka, jeżeli uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą lub uzyskali zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z nadaniem im statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
Wniosek powinien zawierać:
- pisemną deklarację o zamiarze zamieszkania na terenie określonego województwa;
- pisemne oświadczenie, że z podobnym wnioskiem cudzoziemiec nie zwrócił się na terenie innego województwa;
- pisemne oświadczenie o gotowości przystąpienia do uzgodnionego programu integracji;
W przypadku cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy, do wniosku należy dołączyć kopie:
- decyzji o nadaniu statusu uchodźcy;
- dokumentu podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej;
- karty pobytu wydanej w związku z nadaniem statusu uchodźcy.
W przypadku cudzoziemca, który uzyskał w Rzeczypospolitej Polskiej ochronę uzupełniającą, do wniosku należy dołączyć kopie:
- decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy, w której udzielono cudzoziemcowi ochrony uzupełniającej;
- karty pobytu wydanej w związku z udzieleniem ochrony uzupełniającej.
W przypadku cudzoziemca, który przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z nadaniem mu statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, do wniosku należy dołączyć kopie:
- decyzji o zezwoleniu na pobyt czasowy udzielonego w związku z nadaniem statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej;
- kartę pobytu wydanej w związku z uzyskaniem zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z nadaniem statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
Cudzoziemiec dołącza do wniosku także inne dokumenty będące w jego posiadaniu, które mogą pomóc w opracowaniu indywidualnego programu integracji.
Formy pomocy:
- świadczenia pieniężne na utrzymanie (w szczególności przeznaczone na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny oraz opłat mieszkaniowych) i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego. Wysokość świadczeń pieniężnych zależy od liczby osób w rodzinie, okresu trwania programu integracyjnego, indywidualnej sytuacji cudzoziemca.
- opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne określonej w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ;
- poradnictwo specjalistyczne, w tym poradnictwo prawne, psychologiczne i rodzinne;
- udzielanie informacji oraz wsparcia w kontaktach z innymi instytucjami, w szczególności z instytucjami rynku pracy, ze środowiskiem lokalnym oraz organizacjami pozarządowymi;
- inne działania wspierające proces integracji cudzoziemca.
Pomocy udziela się w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy w zależności od uzasadnionych, indywidualnych potrzeb cudzoziemca.
